Для пераадолення маўленчых парушэнняў неабходная сістэматычная, працяглая карэкцыйная праца, у якой бацькам адводзіцца значная роля, паколькі большы час дзіця праводзіць дома з блізкімі яму людзьмі. Неабходна ўлічваць важнасць маўленчага асяроддзя дзіцяці. Бацькі павінны сачыць за правільнасцю ўласнай гаворкі. Гаворка павінна быць выразнай, яснай, правільнай. Дома часцей чытайце вершы, казкі, загадкі, спявайце песенькі. На вуліцы назірайце за птушкамі, дрэвамі, людзьмі, з'явамі прыроды, абмяркоўвайце з дзецьмі ўбачанае. Пазбягайце частага прагляду тэлепраграм, асабліва дарослага ўтрымання. Гуляйце разам з дзіцем, наладжвайце маўленчы, эмацыйны кантакт.Дарослыя павінны дапамагчы дзіцяці авалодаць правільным гукавымаўленнем , але не варта фарсіраваць маўленчае развіццё. Гэтак жа шкодна нагружаць дзіцяці складаным маўленчым матэрыялам, прымушаць паўтараць незразумелыя яму словы, завучваць складаныя па форме, зместу і аб’ёму верша, вучыць правільна вымаўляць гукі, якія ў сілу непадрыхтаванасці артыкуляцыйнага апарата яму яшчэ не даступныя (напрыклад, у 2-3 года вучыць правільна вымаўляць гукі [ш], [ж], [р]), чытаць мастацкія творы, прызначаныя дзецям больш старшага ўзросту.

Асаблівую ўвагу варта звярнуць на слых. Слыху належыць важная роля ў авалоданні дзіцем мовай, у правільным і своечасовым засваенні гукаў. Чуючы гаворку, асобныя словы, гукі, дзіця пачынае і сам вымаўляць іх. Нават пры нязначным зніжэнні слыху ён пазбаўляецца магчымасці нармальна ўспрымаць гаворку. Таму бацькам вельмі важна звяртаць увагу на развіццё слыху малога. Неабходна засцерагаць слых дзіцяці ад пастаянных моцных гукавых уздзеянняў (уключаныя на поўную гучнасць радыё, тэлевізар), а пры захворваннях органаў слыху своечасова іх лячыць. Бацькі павінны берагчы яшчэ неакрэплы галасавы апарат дзіцяці, не дапускаць празмерна гучнай гаворкі.

Увага бацькоў павінна быць накіравана на тое, каб выхаваць у дашкольніка патрэбнасць адчуваць цікавасць да самога працэсу пазнання, да пераадолення цяжкасцяў, да самастойнага пошуку рашэнняў. Дзіця авалодвае мовай па перайманні. Таму вельмі важна, каб дарослыя сачылі за сваім вымаўленнем, казалі не спяшаючыся, выразна і правільна вымаўлялі ўсе гукі і словы. Нярэдка прычынай няправільнага гукавымаўлення з'яўляецца перайманне дзіцем няправільнай мовы дарослых, старэйшых братоў, сясцёр, аднагодкаў, з якімі дзіця часта мае зносіны. Бацькам варта звярнуць увагу і на тое, што ў зносінах з дзіцем, асабліва ў раннім і малодшым дашкольным узросце, нельга вымаўляць словы скажона, ужываць замест агульнапрынятых слоў усечаныя словы або гукапераймання. Не спрыяе развіццю гаворкі дзіцяці частаеў жыванне слоў з памяншальна-ласкальнымі суфіксамі, а таксама слоў, недаступных для яго разумення або складаных па гука-складовымскладзе. Калі ваша дзіця няправільна вымаўляе якія-небудзь гукі, словы, фразы, няварта перадражніваць яго, смяяцца або, наадварот, хваліць. Таксама нельга патрабаваць правільнага вымаўлення гукаў у той перыяд жыцця малога, калі працэс станаўлення і аўтаматызацыі не скончаны.Ні ў якім разе не лайце дзіця за яго дрэнную гаворка і не патрабуйце ад яго неадкладнага дакладнага паўтору цяжкага для яго слова. Такія метады прыводзяць да таго, што дзіця наогул адмаўляецца казаць, замыкаецца ў сабе. Выпраўляць памылкі трэба тактычна, добразычлівым тонам. Не варта паўтараць няправіль навымаўленае дзіцем слова, лепш даць ўзор яго вымаўлення. Займаючыся з дзіцем дома, чытаючы яму кнігу, разглядаючы ілюстрацыі, прапануеце яму адказаць на пытанні па змесце тэксту, пераказаць змест казкі (аповеду), адказаць, што намалявана на малюнку. У тым выпадку, калі дзіця дапусціць памылкі, ня варта яго перабіваць, падайце яму магчымасць скончыць выказванне, а затым ужо выпраўце яго памылкі.Хочацца адзначыць, што толькі ў цесным супрацоўніцтве сям'і і педагогаў, можна дасягнуць добрага, якаснага і адносна хуткага выніку ў развіцці дзіцяці. Пераемнасць у працы сям'і і дзіцячага сада ажыццяўляецца праз індывідуальныя кансультацыі, наглядную інфармацыю для бацькоў.

Уважаемые родители!

Коррекционные занятия по устранению нарушений звукопроизношения  проводятся два раза в неделю – индивидуально, в зависимости от сложности речевого нарушения. После занятий индивидуально каждому  воспитаннику, в соответствии с его речевым нарушением, даются задания на дом.  Домашние задания даются с целью закрепления знаний и умений, полученных на коррекционных занятиях в детском саду.

При выполнении домашних заданий следует соблюдать ряд условий:

1. Приступать к выполнению домашнего  задания следует лишь в том случае, когда ваш ребенок  здоров, сыт, спокоен.

2. Необходимо создать мотивацию ребенку, т.е. объяснить, какие лично для него плюсы создаст  правильное звукопроизношение, четкая  и разборчивая речь.

3. Домашние  задания выполняются  систематически, ежедневно, точно по  рекомендации дефектолога.

4. У ребенка обязательно должно быть место для выполнения заданий, оснащенное небольшим зеркалом (для возможности самоконтроля у ребенка во время выполнения заданий), бумажными салфетками для выполнения артикуляционных упражнений, цветными карандашами т.п.

5. Выполнять задания должен сам ребенок, а родители лишь контролируют правильность выполнения и при необходимости поправляют.

6. Если ребенок устал во время выполнения, обязательно нужно дать ему отдохнуть. Если в данный момент  ребенок не хочет заниматься, нужно перенести занятие, но обязательно выполнить задание позже.

7. Никогда не ругайте ребенка, если у него не получается задание, ободрите,  выполните  предыдущее задание, для вселения уверенности в свои силы и возможности не потерять ранее полученные навыки.

8. Чаще хвалите ребенка, формируйте у него уверенность в своих силах, создавайте ситуацию успеха.

Дорогие родители!

Вы обеспокоены состоянием речи своего ребёнка? Ваш ученик ходит (или ходил) на занятия к логопеду, а звукопроизношение до сих пор не исправлено. Причём в кабинете логопеда (или при просьбе повторить правильно)  звуки получаются чёткими, а в произвольной речи эти же звуки ребёнок произносит искажённо. Значит, процесс коррекции звукопроизношения находится на  этапе так называемой «автоматизации». Скорость прохождения этого этапа зависит от частоты занятий автоматизацией поставленных  звуков. В идеале необходимы ежедневные занятия по автоматизации хотя бы по 5-15 минут в день. Данная консультация поможет заботливым и думающим родителям  ввести в речь своих детей поставленные логопедом звуки.

Общие положения

Автоматизировать звук – это значит ввести его в слоги, слова, предложения, связную речь.  С физиологической точки зрения этап автоматизации звука представляет собой закрепление  условно-рефлекторных речедвигательных связей на различном речевом материале. Поставленный звук еще очень хрупкий, условно-рефлекторная связь без подкрепления может быстро разрушиться.

К автоматизации поставленного звука можно переходить лишь тогда, когда ребенок произносит его изолированно совершенно правильно и четко при продолжительном или многократном повторении. Ни в коем случае не следует вводить в слоги и слова звук, который произносится еще недостаточно отчетливо, так как это приведет лишь к закреплению неправильных навыков и не даст улучшения в произношении.

У детей с дефектами звукопроизношения закреплены стереотипы неправильного произношения слов, предложений и т.д.    Автоматизация звука осуществляется по принципу от легкого к трудному, от простого к сложному.

Автоматизация поставленного звука должна проводиться в строгой последовательности:

автоматизация звука в слогах (прямых, обратных, со стечением согласных);

автоматизация звука в словах (в начале слова, середине, конце);

автоматизация звука в предложениях;

автоматизация звука в чистоговорках, скороговорках и стихах;

автоматизация звука в коротких, а затем длинных рассказах;

автоматизация звука в разговорной речи.

В процессе автоматизации звуков проводится работа над произносительной стороной речи: над ударением при автоматизации звука в слогах и словах, над логическим ударением в процессе автоматизации звуков в предложениях, над интонацией при закреплении произношения звука в предложении, связной речи.

Наряду с развитием звуковой (звукопроизношением и звукоразличением) стороны речи, на этапе автоматизации звуков происходит обогащение словаря, его систематизация, формирование грамматического строя речи. 

Главная задача этапа автоматизации звуков  – постепенно, последовательно ввести поставленный звук в слоги, слова, предложения (стихи, рассказы) и в самостоятельную речь ребенка. К новому материалу можно переходить только в том случае, если усвоен предыдущий. 

1. Разговаривайте со своим ребенком во время всех видов деятельности, таких как приготовление еды, уборка, одевание-раздевание, игра, прогулка и т.д. Говорите о том, что вы делаете, видите, что делает ребенок, что делают другие люди и что видит ваш ребенок.
2. Говорите спокойно, в нормальном темпе, с интонацией.
3. Говорите, используя ПРАВИЛЬНО построенные фразы, предложения. Ваше предложение должно быть на 1 – 2 слова длиннее, чем у ребенка. Если ваш ребенок пока еще изъясняется только однословными предложениями, то ваша фраза должна состоять из 2 слов.

4. Задавайте ОТКРЫТЫЕ вопросы. Это будет стимулировать вашего ребенка использовать несколько слов для ответа. Например, спрашивайте «Что он делает?» вместо «Он играет?». Если ребенок затрудняется в ответе, задавая вопрос, используйте слово «или». Например: «Мальчик прыгает или бегает».

5. Выдерживайте временную паузу, чтобы у ребенка была возможность говорить и отвечать на вопросы.

6. Слушайте звуки и шумы, которые нас окружают. Скажите ребенку: «Послушай, как лает собака, а вот шумит ветер» и т.д. А потом спросите «Что это?» Это может быть лай собаки, шум ветра, мотор самолета, шелест листвы, журчание ручейка и т.д.

7. Расскажите короткий рассказ, историю. Затем помогите ребенку рассказать эту же историю Вам или кому-нибудь еще. При затруднениях, задавайте ребенку наводящие вопросы.
8. Если ребенок употребляет всего лишь несколько слов в речи, помогайте ему обогащать свою речь новыми словами. Выберите 5-6 слов (части тела, игрушки, продукты) и назовите их ребенку. Дайте ему возможность повторить эти слова. Не ожидайте, что ребенок произнесет их отлично. Воодушевите ребенка и продолжайте их заучивать. После того, как ребенок произнес эти слова, введите 5-6 новых слов. Продолжайте добавлять слова до тех пор, пока ребенок не узнает большинство предметов, окружающей жизни. Занимайтесь каждый день.

9. Если ребенок называет только одно слово, начните учить его коротким фразам. Используйте слова, которые ваш ребенок знает. Добавьте цвет, размер, действие. Например, если ребенок говорит «мяч», последовательно научите его говорить «Большой мяч», «Танин мяч», «круглый мяч» и т.д.

10. Большинство занятий проводите в игровой форме. Работа с ребенком должна активизировать речевое подражание, формировать элементы связной речи, развивать память и внимание. Не забывайте: Учите ребенка, играя с ним. Ваш ребенок самый замечательный!

Когда начинать готовить ребенка к школе? Как лучше это делать? Чему и как учить?

Единого для всех рецепта нет, да и быть не может: с одним нужно больше говорить, другого больше слушать, с третьим бегать и прыгать, а четвертого учить "по минуточкам" сидеть и внимательно работать. Одно ясно - готовить ребенка к школе нужно; и все, чему вы научите ребенка сейчас, а главное - чему он научится сам, поможет ему быть успешным в школе. 

Для вас,  заботливые родители, мы создали эту памятку, чтобы вы смогли воспользоваться рекомендациями по подготовке ребенка к школе. От того, как пройдет первый учебный год, зависит вся последующая жизнь ребёнка.

На этапе подготовки:

• Избегайте чрезмерных требований
• Предоставляйте  право на ошибку
• Не думайте за ребёнка
• Не перегружайте ребёнка
• Не пропустите первые трудности и обратитесь к узким специалистам.
• Устраивайте ребенку маленькие праздники

КАК РОДИТЕЛИ МОГУТ ПОМОЧЬ РЕБЁНКУ

ИЗБЕЖАТЬ НЕКОТОРЫХ ТРУДНОСТЕЙ?

1) Организуйте распорядок дня:

•  стабильный режим дня;
•  полноценный сон;
•  прогулки на воздухе.

2) Формируйте у ребенка умения общаться

• Обратите внимание на то, умеет ли ваш ребенок вступать в контакт с новым взрослым, с другими детьми,   умеет ли он взаимодействовать, сотрудничать.

3)Уделите особое внимание  развитию произвольности

• Учите ребенка управлять своими желаниями, эмоциями, поступками. Он должен уметь подчиняться правилам поведения, выполнять действия по образцу.

4)Ежедневно занимайтесь интеллектуальным развитием  ребенка             

 Внимание! Ребенок 5-6 лет не может работать долго: 10-15 минут - вот предел, а потом он должен отдохнуть, отвлечься. Потому все занятия должны быть рассчитаны на 10-15 минут.

• Развивайте связную речь детей. Учите пересказывать сказки, содержания мультфильмов.
• Составляйте рассказы по картинкам.
• Следите за правильным произношением и дикцией детей. Проговаривайте скороговорки.
• Можно заниматься с ребенком звуковым анализом  простых слов (дом, лес, шар, суп). Научите находить слова имеющие, например, звук «л».
• Знакомьте ребенка с буквами и их печатным изображением, а так же звуком, обозначающим конкретную букву.
• Научите ребенка различать и правильно называть основные геометрические фигуры (круг, квадрат, треугольник, прямоугольник), сравнивать и различать предметы по величине (больший, меньший) и цвету.
• Научите ребенка считать до 10 и обратно, сравнивать количество предметов (больше, меньше, столько же). Познакомьте с изображением цифр (не надо учить их писать, только знать)
• Научите определять положение предметов на плоскости, знать слова, обозначающие местоположение и правильно понимать их значения: впереди, сзади, справа, слева, сверху, над, под, за, перед.
• Развитию мелкой моторики руки ребенка помогут рисование, штриховка, раскрашивание (но - небольших поверхностей), нанизывание бусинок, пуговиц, лепка, определение вслепую формы предметов (сначала самых простых, потом можно усложнять), игры с мелкими предметами (мозаика).

З кожным годам жыццё прад’яўляе ўсё больш высокія патрабаванні не толькі да нас, дарослых людзей, але і да дзяцей, няўхільна расце аб’ём ведаў, якія трэба ім перадаць, да таго ж педагогі хочуць, каб засваенне гэтых ведаў было не механічным, а асэнсаваным. Таму ствараюцца новыя праграмы падрыхтоўкі дзяцей да школы ў дзіцячых садах, новыя праграмы навучання ў школе.

Для таго, каб дапамагчы дзецям справіцца з задачамі, якія іх чакаюць, трэба паклапаціцца аб своечасовым, паўнавартасным фарміраванні ў іх мовы. Гэта асноўная ўмова паспяховага навучання. Бо праз пасродкі мовы здзяйсняецца развіццё абстрактнага мыслення, з дапамогай слоў мы выказваем свае думкі.

У школе дзетак будуць вучыць апераваць паняццямі, выхоўваць у іх здольнасць рабіць высновы. Гэта азначае, што ў школу яны павінны прыйсці хоць і з элементарнымі, але з дастатковымі ведамі пра навакольны фізічны свет, пра жывёльнае і расліннае царствах, пра людзей, пра прыгажосць і агіднасці, пра дабро і зло, пра праўду і хлусні і г.д. і ўсё гэта становіцца даступна дзецям толькі пры дапамозе мовы.

Усякая затрымка ў ходзе развіцця мовы (дрэннае разуменне таго, што кажуць навакольныя людзі, бедны запас слоў назваў і слоў паняццяў, звужаныя або неправамерна шырокія паняцці) абцяжарвае зносіны дзіцяці з іншымі дзецьмі і дарослымі, у нейкай меры выключае яго з гульняў, заняткаў.

Найважнейшай перадумовай паспяховага навучання ў школе і, перш за ўсё, для авалодання граматай і лікам з’яўляецца развіццё вуснай мовы. Неабходныя яе якасці: чыстае вымаўленне ўсіх гукаў роднай мовы, выразнае вымаўленне слоў, уменне адказваць на пытанні дарослых, пераказваць казкі, апавяданні, прачытаныя дарослымі, адказваць на пытанні па змесце прачытанага, складна, паслядоўна распавядаць пра свае гульні, шпацыры.

Бацькі павінны ў размове з дзецьмі ўжываць некаторыя цяжкія словы тыпу “акварыум”, “тратуар”. Бацькі сочаць за мовай дзіцяці, папраўляюць яго ў выпадку неабходнасці. Правільная мова шмат у чым залежыць ад мовы навакольных дарослых, чытання дзіцячай мастацкай літаратуры.

Здольнасць адвольнага запамінання, гэтак неабходная ў навучанні, развіваецца завучваннем вершаў (з голасу дарослых). Дзіця да прыходу ў школу павінен ведаць на памяць і выразна чытаць 10-15 невялікіх вершаў.

Адгадванне загадак развівае ў дзяцей кемлівасць, уменне хутка адказваць дзеяннем і словам на разнастайныя пытанні.

У дашкольным дзяцінстве дзіця засвойвае гутарковую форму мовы, а таксама вусную мову. Да 6-7 гадоў яго мова развіта ўжо добра.

Дэфекты вымаўлення груп гукаў сустракаюцца рэдка, але бываюць выпадкі няправільнага вымаўлення асобных гукаў. Але і ў тым выпадку, калі ў мове дзіцяці няма парушэнняў вымаўлення гукаў і слоў – гукавой культуры маўлення неабходна па-ранейшаму надаваць увагу. Менавіта цяпер вялікае значэнне набывае праца над тэмпам мовы, дыкцыяй і інтанацыйнай выразнасцю.

Найбагацейшы матэрыял дадуць вам пацешкі, скорагаворкі, прыказкі, прымаўкі. Спачатку дарослы выразна і выразна прамаўляе хуткамоўку. Напрыклад: “Ішла Саша па шашы і смактала сушку”. Дзіця паўтарае яе. Для практыкавання ў змене сілы голасу хуткамоўка вымаўляецца гучна-ціха або шэптам, шэптам-гучней-гучна. Для развіцця тэмпу мовы хуткамоўка вымаўляецца хутка-умерана або запаволена.

Каб дзеці засвойвалі розныя інтанацыі (апавяданне, пытанне, вокліч), можна праводзіць з імі розныя практыкаванні са змяненнем сэнсавага націску на розных словах. Дарослы прапануе дзіцяці адказаць на яго пытанні, але так, каб голасам вылучыць патрэбнае слова.

Ты куды заўтра ідзеш?

Я заўтра іду ў кіно.

Ты калі ідзеш у кіно?

Я заўтра іду ў кіно.

Што тычыцца граматычнай правільнасці мовы, то марфалагічныя памылкі ці ледзь не самыя распаўсюджаныя ў гэтым узросце. Напрыклад, замест нулявых канчаткаў у словах ботаў, дзяўчынак, бярозак і г.д. кажуць ботаў, дзяўчынкаў, бярозкаў.

Як дамагацца граматычнай правільнасці мовы? Трэба, каб дзіця сам ўсвядоміў правільнасць той формы, якую ён ужыў. Напрыклад, паказваецца карцінка з выявай аднаго лісяняці. Дзіця кажа “Лісяня”. На наступным малюнку-два Лісяняці, затым шмат лісянятаў і г .д. Такія практыкаванні добра праводзіць гуляючы. Дзіця пачынае ўсведамляць свае памылкі і ўжо не кажа лісянкоў, медзведзяня і г. д. Можна правесці гульню “Адзін і шмат”. Адзін Лісяня – шмат ..., леў – ільвяня і г. д.

Можна папрасіць дзіця палічыць гародніну, садавіну, прадметы, або правесці гульню “Чаго не стала?” Не стала яблыкаў, груш, сліў і г. д.

Распаўсюджанай памылкай у дашкольнікаў з’яўляецца няправільнае ўзгадненне назоўнікаў і прыметнікаў ніякага роду. Для практыкавання ў правільным ужыванні роду назоўнікаў падбіраюцца розныя карцінкі. Дарослы задае пытанні:

“Гэта што?” – “Вядро”, “Якое яно?” – “Блакітнае”. “А гэта што?” – “Вёдры”. – “Якія?” – “Блакітныя”. “На малюнку шмат чаго?” – “Блакітных вёдраў”.

У дачыненні да дзеясловаў найбольш частай памылкай з’яўляецца пабудова дзеяслоўных формаў па ўзоры адной, больш лёгкай для дзіцяці. Напрыклад, усе дзеці ў пэўным узросце кажуць ўставаю, лізаю, жаваю і г. д.

Сустракаюцца цяжкасці, калі пачынаюць змяняць назоўнікі па склонах. Ну, на самай справе, чаму сталы-сталоў, а крэслы ўжо крэслаў. “Возьмем усе крэслы і зробім цягнік”.

Робяцца памылкі і ў родавых канчатках назоўнікаў: конскіх (конь), коненок (жарабя), авечак (баран). Тыповыя памылкі, якія дзеці робяць ва ўжыванні параўнальнай ступені прыметнікаў: “Мне блізка да садка ісці”, “Не, мне блізее”, “Якая сукенка добрая!” “А маё дабрэе” і г. д.

Калі памылкі ў мове дзіцяці носяць выпадковы характар, то на іх не варта фіксаваць увагу дзіцяці. Тыя ж памылкі, якія з’яўляюцца тыповымі, трэба абавязкова папраўляць. Калі на іх не звяртаць увагі, гаворка дзіцяці вельмі надоўга застанецца няправільнай.

Нельга смяяцца над дзіцем ці дражніць яго, не варта таксама пераказваць дзіцячыя словы і фразы з памылкай як анекдоты, асабліва ў прысутнасці дзетак. Дзеці вельмі ганарацца тым, што ім удалося рассмяшыць дарослых і пачынаюць перакручваць словы ўжо наўмысна. Самае лепшае – спакойна паправіць дзіця, не робячы з памылкі вастрыні, або падставы для крыўды.

Некаторыя бацькі ставяцца адмоўна да схільнасці дзяцей распавядаць розныя гісторыі і казкі, лічачы, што гэта залішне развівае фантазію. Але дзіця мае патрэбу ў гэтым. Калі ён мала распавядае, яго трэба выклікаць на такія апавяданні, папрасіць пачытаць або расказаць казку і выслухаць яе ўважліва. Часам варта падказаць нейкую дэталь або задаць некалькі пытанняў. Распавядаючы казку, дзіця вучыцца выкарыстоўваць раней засвоеныя фразы. Выкарыстоўвае ён іх тут не механічна, а ў новых камбінацыях, ствараючы нешта новае, сваё. У гэтым залог развіцця творчых здольнасцяў чалавечага розуму.

Вельмі важна сачыць за тым, каб усе вымаўляемыя дарослымі гукі былі выразнымі, а рытм гаворкі не занадта хуткі, бо маці і бацька не проста кажуць – яны даюць дзецям матэрыял для пераймання. Калі вы размаўляеце з дзіцем, не кажаце дарма. Калі вельмі шмат гавораць з дзіцем, ён стамляецца ад гэтага і ўжо не слухае. Гаворка дарослага ў такім выпадку становіцца чымсці накшталт гукаў пастаянна ўключанага радыё – іх ужо не заўважаюць.

На любой стадыі развіцця мовы дзіця мае патрэбу ва ўвазе і дапамозе дарослых. Паспяванне разумовай маўленчай дзейнасці дзіцяці, пераход да больш высокіх яе ўзроўнях ў большай меры вызначаецца тым, аб чым і як мы гаворым з ім. Мова – гэта не дар звыш, гэта вынік вялікай сумеснай працы бацькоў, выхавальнікаў, а таксама працы самога дзіцяці.

Развіццё мовы дзіцяці нельга пускаць на самацёк, так як слаба развітая гаворка акрамя ўсяго іншага пазбаўляе дзіця многіх чалавечых радасцяў – радасці ад умення выразна і пісьменна адказаць на ўроку, радасці таму, што можа выказаць тое, пра што хочацца сказаць, радасці ад шчасліва знойдзенага слова.